सपना, शिकार र संघियता

सायद मुस्ताङ्गमा काठमाण्डौले गर्ने सपनाको व्यापार चल्दैन । त्यसैकारण उसले काठमाण्डौको दृष्टीमा घोर प्रतिगमनकारी मानिने 'मुखिया' प्रथालाई अझै जोगाएर राखेको छ । सरकारी कार्यालयको लहर नजिकै गैरसरकारी कार्यालयको भवनमा रहेको मुखियाको कार्यालयमा सरकारी कार्यालयमाभन्दा धेरै मानिसहरुको उपस्थिति देखिन्छ । गाँउमा हुने धेरै कामकारवाहीको अन्तिम फैसला मुखियाले गर्छन । सरकारी कार्यालयहरु साक्षी किनारा मात्रै हुने गरेका छन् । मुखिया नेतृत्वले गत वर्ष नै जिल्लाका सबै घरमा चर्पी निर्माण गरी खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्र घोषणा गरेर काठमाण्डौलाई सभ्यताको चुनौती दिइसकेको छ । सपनाका व्यापारीहरुले देशलाई विभिन्न क्षेत्रमा टुक्रा टुक्रा बनाँउदै गर्दा मुस्ताङ्ग एउटै मन्दिरमा वौद्ध र हिन्दु पुजारी राखेर सहअस्तित्व सिकाईरहेको छ । सपनाका व्यापारीहरु तथा व्यापारीका भरियाहरु भने यसलाई जान्दैनन् । जानेर पनि नजानेको बहाना गर्छन । उत्पादकहरुलाई सपनाको शिकारपछि मात्रै तथ्यको जानकारी हुन्छ ।

मुखियाकै आदेशबाट निर्माण गरिएका घोडेटामा चारपाङ्ग्रे गुडाउँदै मुस्ताङ्ग छिरेका सपनाका व्यापारीका कुरा अझै उसले पत्याएजस्तो देखिएको छैन । व्यापारीको मूख्य सपना संघियताका बारेमा उसले प्रष्ट रुपमा कुरा राखेको छैन । संघियतापछि उसले अहिलेसम्म कायम राख्न सकेको मौलिकता कायम रहला वा हराउला भन्न गाह्रो छ ।

नेपालमा २००६ सालबाट सपनाको व्यापार सुरु भएको हो । यो देशमा राणाहरुको जहानिया शासनको अन्त हुनेबित्तिकै रामराज्य हुने सपनाको व्यापार गर्ने कांग्रेसले त्यही सपनाका बलमा शासनसत्ता चलाएको हो । वि‍.पि. कोईराला पक्राउ नपर्दासम्म कांग्रेसले यही सपना बाँडिरह्यो सिमित रुपमा । वि‍.पि. जेल परेपछि यो सपनाको व्यापक रुपमा व्यापार गरियो । धेरै पटक मुलुकको प्रमूख कार्यकारी पद प्रधानमन्त्री भएका गिरिजाप्रसाद कोईरालाले भनेकै हुन‘दाईलाई जेलबाट छुटाउन मात्र मैले राजनीति गरेको थिएँ ।’

२००६ सालमै प्रकाशन भएको थियो जर्ज अरवेलको एनिमल फार्म । अरवेलले नेपालबारे थाहा पाएका थिए वा थिएनन् थाहा छैन । उनको उपन्यासको कथावस्तु र नेपालको राजनैतीक विकासक्रम ठ्याक्कै मिल्दोजुल्दो छ । अहिले यसको विक्रिवितरणमा शिक्षक मासिक लागेको छ । सबै शिक्षकहरुले पढे अनि तिनका विद्यार्थीलाई सपनाको व्यापारबारे बुझाईदिए नेपालको राजनीति कसरी अगाडी जाला ?

मुलुक खत्तम बनाएको पञ्चायती व्यवस्थामा राम्रोसँग चलेको राजधानीको ट्रलीबस, साझा यातायात, गोरखकाली टायर उद्योग लगायतका रचना प्रजातन्त्रले खाइदियो । सपना व्यापारीहरु भन्थे हामी हजारौ उद्योग खोल्नेछौ । लाखौँलाई रोजगारी दिनेछौँ । गणतन्त्रले सयौँलाई रोजगारी दिएको सूर्य नेपाल खाईदियो । अचम्म लाग्छ, सपनाको व्यापार झनै पो फस्टाँउदै छ ।

भुपीले जमानामै भनेका हुन नेपाली वुद्धु छन् र त वीर छन् । नेपालीहरु अझै सपना देख्दैछन् । शंका लाग्न लागेको छ । कतै सपना पनि विऊबिनाका हाईब्रिड त भैसकेनन् । हुन त हामीकहाँ जमानामै जिएमओ बिउ ल्याउनका लागि गम्भिर पहलहरु नभएका होइनन् ।

भन्न खोजिएको कुरा नेपालमा कसरी सपनाको व्यापार हुन्छ भन्ने हो । सपनाका व्यापारीहरुले कसरी सर्वसाधारणका सपनाको सामुहिक आमसंहार गर्छन माथिका उदाहरणहरुले प्रष्ट पार्छन् । आफैँले बाँडेका सपनाहरुको कारण परिवारको सदस्य गुमाएका जुम्लाका मानसिं र चाउरीका घरमा खाना खान पुग्दा प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले परिवारका सदस्यलाई सरकारी जागिर दिने आश्वासन दिएका छापामा आएको थियो । आश्वासन पुरा भएको कुरा पढ्न आतुर यो लेखकले अहिलेसम्म त्यस्तो खबर सुनेको, पढेको छैन । एकात्मक राज्यको प्रमूख कार्यकारी पद प्रधानमन्त्रीले दिएको आश्वासन पुरा नहुने देशमा संघियताले कस्तो विकास गर्ला ?

नेतृत्वसँग ईच्छाशक्ति हुने हो भने विकास गर्न समय लाग्ने रैनछ भन्ने सार्क तयारीले पुष्टी गरिसकेको छ । ट्राफिकले मापसे अभियान सञ्चालन गरेपछि सडक दुर्घटनामा उल्लेख्य कमि आएकै हो । अझै संघियताका सपना कतिञ्जेल बाँडिरहने हो ? पौरखी पाखुरा विदेश पठाएर कसरी देश विकास हुन्छ । बुझ्न नसकेको तथ्य यही हो । 

चालक जस्तोसुकै होस सवारी साधन चिटिक्क परेको भो भने गन्तव्यमा पुगिन्छ भन्ने अहिलेको विकासे बुझाई हो । धेरै नेपालीले सपनाका बजारमा डुल्दाडुल्दै यसलाई मुलमन्त्र बनाईसकेका छन् । दूई दशक पुग्न लाग्यो स्थानीय निकायको निर्वाचन भएको छैन । ५ रुपैँयाको टिकट टाँसेर हुने काम गर्न सर्वसाधारणले ५ हजारबढि रुपैँया खर्च गर्नुपरिरहेछ । सरकार गाईवस्तु मुस्किलले हिँड्न मिल्ने सडक बनाएर नगरपालीका घोषणा गर्छ । त्यही खालको विकास उसले गर्ने विकासको एक अब्बल नमुना हो । 

मुख खोल्न अबेर भैसक्यो । देशलाई अनि नागरिकलाई चाहिएको विकास मात्रै हो । त्यो पनि टालटुले हैन दिगो खालको । गर्न सक्ने कुरा मात्रै गरे राजनीति यत्ती साह्रै विकृत हुने थिएन । सपनाका व्यापारीहरुले विचार पुर्‍याइिदए देश नबनेपनि बिग्रनबाट भने पक्कै जोगिन्थ्यो । 

पुछारमा, यो देश सपना उमार्नेहरुको पनि हो । अति व्यापारिकरणका कारण सपनाका उत्पादकहरु खाडीमा पिल्सिन बाध्य छन् अथवा बनाइएका छन् । पाहुनाकै लागि रातारात गरिने विकास परिवारकै नाममा गरिने अवस्थाको सुरुवात गर्न ढिलै भईसक्यो । सपनाको व्यापार गर्दा फाईदा राम्रै हुन सक्छ । व्यापारीहरुले समयअनुसार वस्तुको फेरवदल गर्न त सक्लान् । सपना उब्जाउनेहरु भने निराशाका कारण आत्महत्यामा सिद्धिन सक्छन । होस् गरौँ ।