एक मित्रले केहि दिन अघि सामाजिक सञ्जालमा लेखे 'नेपालमा अझै पनि दलितहरुलाइ हेर्ने सोच बदलिएको छैन ।' छोटो त्यस लेखमा असन्तुष्टी भन्दा धेरै निराशा थियो । त्यसपछि सो पोष्टमा आएका प्रतिक्रिया र त्यसमा उनको जवाफ हेर्दा त्यो आक्रोशभीत्रको निराशा बुझ्न सकिन्थ्यो ।
परिवर्तनका उत्कट चहानामा नेपालमा ठूलाठूला आन्दोलन भए । पश्चिमको विभेद र अविकासमा माओवादीले रुमानी सपनाको व्यापार गर्यो । त्यसका कारण १३ हजारबढिले ज्यान गुमाए । मधेस आन्दोलनमा पनि सयौंले ज्यान गुमाए । आन्दोलनकै कारण अहिले समाजमा कसैले पनि आफ्ना विरुद्ध भएका विभेदका विरुद्ध आवाज उठाउने साहस गर्न थालिसकेको छ । राज्यका निकायमा सबै जातजाती भाषा, धर्म, भूगोलको प्रतिनिधित्व हुन लागेको छ । हुनुपर्ने आवाज गम्भिर रुपमा उठेका छन् ।
आन्दोलनमा जनमत जुटाउनका लागि नेताहरुले कतिपय सन्दर्भमा सुन्दा गज्जब लाग्ने तर व्यवहारमा पुरा नै गर्न नसकिने र कतिपय अवस्थामा तत्कालै पुरा हुन नसक्ने आश्वासन बाँड्छन् । भैरहेकै कुरा नगरेर सपनाको व्यापार नगरे आन्दोलनमा जनसहभागिता जुट्नै सक्दैन । जमानामा माओवादीले जनसरकार, जनअदालत लगायतका संरचना बनाएकै हो । सामन्तका जमिन बाँड्ने भनेर केहि गरेकै थियो । अहिले बल्ल सबैले बुझ्न थालेका छन् । ति सपना तत्काल पुरा हुन सम्भव छैन। मधेस आन्दोलनको पनि कथा उस्तै उस्तै हो ।
इतिहास हेर्दा नेपालमा जति छिटो परिवर्तनहरु भएका छन् । तिनमा हामीले गर्व गर्न सकेका छैनौं । २ दशकअगाडी सम्म कमैया प्रथा मुलुकमा जिवितै थियो । उनिहरुले कतिसम्म सास्तीको जीवन विताउँथे भनेर थाहा पाउन शान्ता चौधरीको कमलरीदेखि सभासद पढे पुग्छ । केहि समयअगाडी एक नेताले भनेजस्तै कुर्सीमा वस्न हिच्किचाउने मान्छेहरु समाजमा अझै छँदैछन् । के हाम्रो यथार्थ यो मात्रै हो र ?
तत्काल नभएपनि हामी ति आन्दोलनले खोजेका उपलब्धितिरको यात्रामा छौं । नेपालमा समावेशीकरणको वहस भएको १ दशक पुगेको छ। २०६२/६३ को आन्दोलनपछि राज्यका सबै निकायहरुमा समावेशीकरणको बहस चल्यो । यसैका कारण लोकसेवा आयोगमा आरक्षणको व्यवस्था सुरु भयो । सेना, प्रहरी, शिक्षक, सेवा लगायतमा आरक्षण सुरु भयो । संसदमा समावेशीकरणका लागि समानुपातिक निर्वाचनको व्यवस्था लागु गरियो । राज्यद्धारा सञ्चालित दैनिक पत्रिका गोरखापत्रमा धेरै भाषा तथा लिपीमा सामाग्रीहरु प्रकाशित हुन लाग्यो ।
पक्कै पनि हामीले जति चाहेका खोजेका थियौं । त्यो मात्रामा पुरा भएको छैन । तर पनि अहिले समावेशीकरणको मुद्धा समाजको तल्लो तहसम्म पुगेको छ । यसले समाजमा भएको भेदभाव धेरै हदसम्म घटाएको छ । भर्खरै सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनमा समावेशीकरण उल्लेख गर्न लायक छ । यसले पक्कै पनि नेपाली समाजमा अझै समावेशिताका बारेमा व्यापक छलफल चलाउने नै छ । काठमाण्डौकै पुतली परियारले आफ्नो ५७ वर्षिय जिन्दगीमा पहिलोपटक ठूला ठानिएकाहरुसँग छोइएर खाना खाइन् । विधवा भएर सारीको कुनै कुनाको रातो देखाउन आँट नगरेकी उनलाई समाजले सिन्दुरजात्रा गराइदियो । उनले पनि धक फुकाएर रातो रङ्ग मिसिएको सारी लगाएको तस्विर पनि सार्वजनिक भयो ।
कुनै कुरा बलपूर्वक लाद्न खोजेर परिवर्तन हुँदैन भन्ने कुरा जनयुद्ध हेरे पुग्छ । जनयुद्धका क्रममा अनिष्ट हुन्छ भनेका धेरै काम भए तर कुनै अनिष्ट त भएन । त्यस समयमा धेरै पण्डितका घरमा दलितहरु प्रवेश गरे । दलितहरु तथा अन्य जातजातीसँग सामुहिक भोजहरु आयोजना गरिए । त्यसका आधारमा हेर्ने हो भने अहिले छुवाछुत जुन रुपमा घट्नुपर्ने थियो । त्यसो त भएन । त्यसको एउटै कारण के हो भने कुनै पनि कुरा जवरजस्ती लादेर परिवर्तन हुँदैन ।
पक्कै पनि व्यक्तिगत रुपमा हामीहरुसँग केहि मान्यताहरुले घर गरेकै छन्। तिनलाई निर्मुल पार्न समय त लाग्छ नै । आफुसँग नमिल्ने जातलाई हामीले कहिँ न कँहि होच्याएकै छौं । कुनै न कुनै कुराले अपमान गरेकै छौं । नेपाली समाजमा चलेका उखानहरुको अध्ययन गर्दा त्यो प्रष्टसँग देख्न सकिन्छ ।
हामीले खोजेको विकास भनेको ठूला ठूला भवन र चिल्ला सडक मात्रै हो र ? विकास भनेको सोच व्यवहारमा परिवर्तन आउनु हो; जसले सबैलाइ समान दृष्टिले हेर्न सहयोग गरोस । कुनै ठाँउमा, जातमा धर्ममा, जन्मँदैमा हामीमा हिनतावोध नहोस, अहमता नहोस् ।
समाजमा विभिन्न मान्यताहरु छन् । जुन आजको भोली परिवर्तन हुँनै सक्दैनन् । तिनलाई घटाउँदै लैजानुपर्छ । हामीले खोजेको त्यही हो । अन्तमा भन्नैपर्ने हुन्छ, अलि सकरात्मक भएर हेरौं, धेरै भैराको छ । आजको भोली त कहाँ हुन्छ र !
No comments:
Post a Comment